MUGARRIA

MUGARRIA

“Euskal kazetaritza irmo bat sortu behar dugu. Euskaldunon iritzi, lan, arazo, jokabide eta ametsen berri emango duen kazetaritza behar dugu. Euskal leihatilatik munduari so egingo dion kazetaritza. Munduko berriez gure herria hezetuko duen kazetaritza. Hau gogoan izanik heldu dio Zeruko Argiak aldaketari. Baina ez gara berriro berrirotik hasten. Lehen ere bazen zerbait Zeruko Argia. Oinarri sendoaren gainean abiatu da aldaketaruntz.”..1976ko urtarrilekoak dira lerro hauek, Euskal Kazetaritzaren Urtea errebindikatu zenekoak. Euskal kazetaritza irmoa sortzeko, magazine formatura aldatu ziren. Gaietan ere nabarmendu zen aldaketa. Bazuten aurreko urteetako oinarri sendoa: arteaz, filosofiaz, nazioarteko gaiez, kulturaz, ekonomiaz eta abarrez idazten trebatuta zegoen talde oparoa; albiste bila kalera atera ziren lehen kazetariak. Baina 1976tik aurrera, leku handiagoa hartuko dute euskal gizarte hartako kezkek: zentral nuklearrek, sindikalgintzak, kooperatibek, politika giroak, euskararen egoerak, hezkuntzak, eta abar. Nola ez izan gogoan Anparo Arangoaren torturaren lehen lekukotza grafiko hura?

1980an, kaputxinoek aldizkariaren jabetza izateari utzi, Argia izena hartu eta ordutik hona etengabeko berrikuntzan jardun du: astekari osoa koloretan inprimatu eta Internetera salto egin, eduki guztiak doan emanaz gainera; propio Interneten jartzeko egindako euskarazko lehen bideoak sortu, bai eta multimedia kanal berezia ere; eta azken urteetan, blogetako eta multimedia kanaleko edukiak eta aldizkariko edukiak Creative Commons lizentziapean askatu.

RikardoArregiren itzalpean, iraultza eta modernotasuna ekarri du (Zeruko) Argiak; ideia-laborategi izan da (Zeruko) Argia, beste hedabideetarako harrobi –Deia, Egin, EITB–. Harrobi baino gehiago ere bai Euskaldunon Egunkaria hango taldearen fruitu izan zelako. Inon aurkitzekotan, (Zeruko) Argian aurkituko dugu euskal kazetaritzaren ADNa.

Horregatik guztiagatik dira mugarri. Baina mugarri hori ezinezkoa izango zen harpide eta irakurleen babesik gabe, publizitatea jarrita zuten denda, enpresa, jatetxe, edo finantza-erakunderik gabe. Horiena ere bada mugarri hau.

MUGARRIA

Inon bada-eta, tokiko hedabideetan garatu da, 1969tik hona, euskarazko komunikazioa. Irakurle kopuruaren aldetik, hiri, herri, ibar eta eskualde mailako aldizkariak gailentzen dira gaur egun euskal prentsan, konstelazio anitza eta ugaria osaturik maiztasunaz, zabalkundeaz eta sendotasunaz den bezainbatean. Horien gehienen bateragunea den Tokikomen mapari begiratu baizik ez zaio egin behar fenomenoaren norainokoaz ohartzeko.

Jadanik sendoturik ematen duen errealitate horrek bere aitzindaria izan zuen, bistan dena. Ttipi-Ttapa aldizkaria Beran sortu zen 1982an, gaur egun indartsuago ageri diren bertze aldizkari batzuk baino hainbat urte lehenago. Sarri zabaldu zen Bortzirietako gainerako lau herrietara. Handik, ezari-ezarian, zainak hedatu zituen Nafarroako mendialdeko bertze ibarretan barna: Malerreka, Bertizarana, Baztan, Leitzaldea... are eta, mugak hautsirik, Sara eta Senpere herri lapurtarretaraino.

Bere bizi luzean goiti-beheitiak izan baditu ere, hamaboskari gisa finkaturik dago gaur egun. Bere gogo berritzailea hasieratik jarri du agerian. 1994an kolorea sartu zuen bere aleetan eta 1996an bere edukiak Interneten bidez hedatzen ere euskarazko lehen tokiko aldizkaria izan zen. Herria iparraldeko astekariaren eredutik abiatuta, bere nortasuna garatu du Ttipi-ttapak, eta Euskal Herriko zoko guztietan sortu diren bertze aldizkarien bide-erakusle espanturik gabea izan da urte hauetan guztietan.

MUGARRIA

Euskal kazetari profesionalik gabe ez legoke euskarazko kazetaritza modernorik. Baieztapen horri helduta bigarrena egin daiteke: azken hiru hamarkadatan euskarazko kazetaritzaren esparruari giza baliabideetan ekarpen esanguratsua egin dion erakunderik bada, hori UPV/EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatea dugu. Leioan ikasitako profesional gaitu eta trebatuak ari dira egun gurean euskarazko paperezkoetan, ikus-entzunezkoetan zein Internet bidezko hedabideetan. Denetan.

Laurogeiko hamarkadaren hasieratik, Fakultatea ikasketa plan propioekin hasi zen une beretik ekin zitzaion kalitatezko prestakuntza teorikoa eta praktikoa euskaraz ere eskaintzeko ahaleginari.

Txikitasunetik emandako lehen urratsak laster izan zuen emaitza; 1991ko ekainean lizentziatu zen ikasgai guztiak euskaraz burutu zituen lehen belaunaldia. Haiei, ogibidez euskal kazetari izan eta kazetaritzatik bizi nahi duten milaka lagun gehitu zaizkie, ehun bat ikasle batez beste ikasturte bakoitzeko. Urteekin, Deustu eta Mondragon Unibertsitateak ere euskarazko kazetaritza esparruaren harrobia handitzeko zereginera batu ziren.

MUGARRIA

Euskarazko kazetaritzaren lehen aztarnen bila mende luze bat atzera egin behar dugu. Lehen hazi horiek gerraurrean hasi ziren loratzen eta gerrak txirtxilatu zituen. XX mendeko bigarren erdialdean ernatu ziren berriro, irakurle gutxi bezain zintzo batzuen onerako, irrati entzule leial ugariren onerako, euskaraz mintzo ziren kazetari gutxi batzuen eskutik, diktadurak uzten zituen zirrikituetatik.

Aitzindariak aitzindari, lehen uzta oso eta betea 1982an hasi ginen jasotzen, Euskal Irrati Telebistaren sorkuntzaren ondorioz. Mugarri horrek banatzen du bitan euskarazko kazetaritzaren historia.

Euskarazko irrati eta telebistan landu zen kazetaritzaren inguruko hiztegi bete bat, osatu ziren, kiroletan, politikan eta beste hamaika esparrutan, gaur berezkotzat ditugun hitz eta esapideak, askotan eguneroko hizketara ere ekarri ditugunak. Bultzagile izan dira eta dira EITBko kazetariak hizkuntzari dagokionez.

Baina Euskal Telebista kazetaritza baino gehiago ere bada. Berari esker sartu ziren gure etxe guztietan, adibidez, bertako eta atzerriko telesailak, marrazki bizidunak, filmak, euskara eremu ezezagunetarako ere baliagarri zela frogatuz. Inolako nekerik gabe, harpidedun izan gabe, euskarazko hedabideek aro berri batera eraman gintuzten. Hori guztia enpresa konplexu eta teknologiko baten bidez eta, gainera, diru publikoan oinarritua, erakunde publikoa baita EITB.

MUGARRIA

Zientzia “hutsek”, punta-puntako teknologiek gaur egun gure gizartean duten eragina eta ikusgarritasuna, guregan sortzen duten zirrara, garai batekoen aldean handiak dira oso, eta zalantza izpirik gabe hori, unibertsitateetan eta hezkuntza erabidean izan duten garapenari zor izateaz gain, azken hamarkadetan hedabide orokorretan eta berariazkoetan izan duten zabalkundeari esker ere izan da.

Euskarazko kazetaritza eta komunikazioaren esparruan inori zor baldin badiogu zientziak eta teknologia ezagutzera eman eta hutsetik zabaltzen hasi izana, Elhuyar aldizkariari da, zeinak, 1974. urtean jaio arren, 1985eko abenduan eman zuen argitara bere zabalkunde garaiko lehenengo zenbakia, zuri-beltzean, euskaldun asko ustekabe gozoan harrapatuz: kotxe hegalariak, Halley kometa, osasun eta medikuntza gaiak, teknologia mekanikoa eta digitala, biologia, jolas matematikoen ezinbesteko atala eta orduantxe apurka-apurka indarra hartzen ari ziren ordenagailuei eskainitako atal didaktikoa izan ziren hasierako proposamen batzuk.

Egitasmoaren atzean Elhuyar elkartea, Donostiako Goi-mailako Ingeniaritza Eskolako irakasleek 1972.ean sortua, eta baita beste unibertsitate batzuetako irakasle zerrenda luze bezain bikaina, argitalpenaren iraupena geroan bermatzeko ezinbesteko gertatuko zena.

Urteetan aurrera egin ahala Elhuyar aldizkaria komunikazio egitasmo zabala bihurtu da eta paperezko euskarrikoen etorkizun ia ezinezkoan bere lekuari irmo eustearekin batera, bere hazia komunikazio egitasmo berrietara zabaldu du, arrakasta handiz. Horren lekuko, esate baterako, egun ETB-n eskaintzen duten Teknopolis saioa.

Zientzia eta teknologia euskaraz landu, ezagutu eta zabaltzearen alor idor hura ongi asko umotu du Elhuyarrek urte hauetan guztietan, euskarazko kazetaritza eta komunikazioaren ikuspegian mugarri gisa azaltzeraino.

MUGARRIA

“Lana eginaz goaz aurrera, kate horretan denok batera gogorki loturik gaude” zioen poetak, eta hala etorri zen,1990ean, Euskaldunon Egunkaria, gerra garaiko Egunaz geroko euskarazko egunkari bakarra. 2003an bidegabeki itxi zutena, baina gaur egungo Berrian bizirik dirauena.

Funtsezkoa da euskararen biziberritzeari eta informazioa euskaraz jasotzeko eskubideari Egunkariak, eta gero Berriak, egindako ekarpena, eta erabakigarria, orobat, euskarari prentsa idatzian eta Interneten egindako lekua. Ordurako hainbat ekimenen eskutik euskara noranahikotzeko hasitako bidean mugarri izan zen Egunkaria, askotariko gaiei egunerokoan leku eginez: gizarte, politika, kirola, jolasak, elkarrizketak, erreportajeak, iritziak...

Corpusaren arloan egindako ekarpena nabarmendu nahi dugu. Euskarazko kazetaritzak ezinbestez landu beharrekoa du kazetari hizkera. Euskaldunon Egunkariak sorreratik ekin zion hizkuntza eredu egokia lantzeari. Egunkariaren estilo liburua, eta gero Berriarena, mugarri eta erreferente egokiak izan dira guztientzat geroztik, bai hizkera-estiloari dagokionez, eta bai estiloaren beste arlo batzuei dagokienez ere. Kazetaritza idazkera aberastu du.

Egunkariak izan zituen aurrekariak eguneroko prentsa idatzian. 80ko hamarkadari begira jarrita, hiru aipatu beharko, hirurak astean behingo maiztasuna zutenak: Zabalik (Felix Ibargutxiren ardurapean egin eta El Diario Vasco egunerokoaren barruan banatzen zena), Eguna eta Hemen, Deia eta Egin egunkariekin batera banatzen zirenak, hurrenez hurren, Luis Alberto Aranbarri - Mikel Atxaga bikotearen ardurapekoa lehena, eta Joxan Agirreren zuzendaritzakoa bigarrena.

MUGARRIA

1980ko hamarkada aitzin, “Xiberoak botzik” ez zuen.“Irulegik” irratirik ez. Erdaldungoak aldiz “bere irratia” zeukan (eta bat baino gehiago!). Txingudi aldean, uhinetan, Antxetak ez zuen oraino hegaz egiten.

Halere euskarazko irratsaio zenbait esperientzi izan zen Iparraldean. Maite Barnetxerena 1966tik goiti, Radio Côte basque deitu zerbitzu publikoan. 1978z geroztik, Radio Adour Navarren, Loiolako Herri Irratiaren laguntzaz, hego aldetik emititzen zuena.

1981ean, Frantzian indarrean zegoen irrati monopolioaren bukaerarekin batera, ordurarte irrati libreak eta piratak deitzen zirenak, legeztatuak izan ziren. Urte berean, Gure Irratia sortu zen. 1982an Irulegiko irratia eta geroxago Xiberoko botza. Azkena, 2001ean Antxeta irratia. Ordurarte euskarak izan ez zuen tokia eskaini zuten.

1997an, hiru irrati historikoek bat egin zuten, Antxeta sarean hartuz, jaio eta berehala.

Bakoitzak bere nortasuna atxiki zuen, bere eskualdearen ispilua izaten jarraikiz eta euskalkiak elkar ulertaraziz. Euskal Irratiak deitu taldea osatu zen, indartsuagoa, bakoitza bere xokoan baino. Ezen, pentsa zer izan zen garaian,13.000 bizilagun baizik ez dauden Xiberoan irrati baten elikatzea (albistez eta programaz) eta ekonomikoki zutik atxikitzea! Aunitz urtez diru laguntza eske etxez etxe ibili ziren alde honetako hiru probintzietako irratilariak. Entzulegoaren elkartasunari esker iraun zuten. Emeki-emeki irratien lanaren aitorpena heldu zen, udalen zein orduko elkargoen eta Estatuaren eskutik. Lauek bat eginez, lan moldeak arrazionalizatu zituzten, programa eta albistegiak aberastu, Iparraldeko estaldura segurtatu, sarea indartu. Entzuleen masa kritiko bat lorturik, saihestezina den komunikazio taldea sortu zuten. Uhinez gain, informazio eskaintza aberatsa proposatzen du Euskal Irratiak taldeak, bere webgunean. Halakorik egitea asmatu ez zuten frantsesez emititzen zuten Iparraldeko elkarte irrati gehienak desagertu dira azken urteotan. Euskal Irratiak ez, aro berriei beti egokituz joan baitira.

MUGARRIA

Ekintzaile ospea daukate eibartarrek, eta, euskarazko komunikazioari dagokionez behinik behin, ondo merezia daukate fama: izan ere, XX. mendearen hondarretan Internetek komunikazio-eskema tradizionalak apurtu eta etengabeko interakzioari eta ahots eta mezuen ugaritasunari bide eman zienean, eibartar lagun-talde bat berehala jabetu zen aldaketa horren garrantziaz eta eibartarrak posta-zerrenda sortu zuen 1998an, euskaldunok paradigma berrira egokitze aldera.

Interneten euskarazko edukiak behar zirela eta, Eibarri buruzko atari estatikoa etorri zen ondoren: www.eibar.org atariaz ari gara, Eibarko internauta-elkartearen guneaz, baina berau munduratuta ere ez ziren bertan goxo geratu gure eibarnautak: informazio-bilatzaileek gizarte saretu eratu berrian zeukaten inportantziaz ohartuta, aurki.com ere sortu zuten, euskara hutsezko estreinako bilatzailea, Interneteko euskal produkzioaren ispilu izateko bokazioz sortu ere.

MUGARRIA

Lorpenaren eta arrakastaren eredu garbia dugu Goiena, tokiko kazetaritzan eta komunikazioan aitzindari aparta. Kooperatibismoaren lurraldean, elkarlanaren eta elkar hartu beharraren filosofian aurrera tinko egiten jakin duen egitasmoa. Abiapuntua, ArrasatePress, Berrigara, Goibekokale Aretxagazeta, Kontuola eta Ze barri? aldizkariek Goienkaria izeneko komunikazio ekimenean guztiak bat egin izana eta, gerora, guztizko multimedia egitasmoa osatzea, eskualdeko paperezko euskarriez gain bere baitan bi irrati eta telebista bildu zituena, euskarri telematiko guztiekin batera.

 Emaitza ez da izan, baina, bilketa eta batura hutsa. Emaitza kalitate, irismen eta ikusgarritasun handiko multimedia egitura izan da, paperezko euskarri klasikoetan –Goiena eta Puntua astekariak–, Goiena telebistan, Arrasate Irratian edo Goiena argitalpen eta zerbitzu digitaletan berealdiko oihartzun eta eragina sortu duena eskualdean eta baita eskualdetik kanpo. Goienaren argitalpen eta ekoizkinak tokian tokikoak izateaz gain, asko eta asko kalitate eta ontasunez eskualdeaz gaindi noranahiko eredu dira ere gaur egun.

Goienak beste inork ez bezala lortu du:

 - Eskualde mailako egitasmo bateratua osatzea, guztiz sinergikoa, euskarazko kazetaritza eta komunikazioaren ikuspegi eta ekimen osoa bere esku hartu duena, tradizionala zein gaurgerokoa, bikaintasunez.

- Gizarte eta kultura eragile gehienak bere baitara erakarri ditu, eskualde osoan Goiena gertakari sozial bihurtuz eta horri eutsiz gizarte oinarri oso zabaleko enpresa egitura baten bidez.

- Tokiko administrazioak ekimenaren kudeaketara bildu ditu, haiek ere partaide eginez zeharkakotasun handiko kudeaketa batean, eta egitasmo berrien sorgune bihurtu da, maiz eskualdea gaindituz.